कोकण म्हणजे आंबे. कोकण म्हणजे मासे. कोकण म्हणजे कोकमं आणि काजू, कोकण म्हणजे लाल माती आणि हिरवाईच्या विविध छटा दाखवणारी घनदाट झाडी. अशी अनेक समीकरणं कोकणाचं नाव घेताच आपल्या समोर येतात. पण, अशाच काही समीकरणांमुळे कोकणातल्या जैवविविधतेला घरघरही लागते. साऱ्या जीवसृष्टीचे अस्तित्त्व आता केवळ मानवाच्या हाती उरले आहे, असे म्हणण्याइतकी जैवविविधतेची हानी मानवी क्रियाकलापांमुळे जगभर होत असताना कोकण त्याला अपवाद मुळीच नाही. पण, जनजागृतीमुळे आणि स्वयंसेवी संस्थांच्या प्रयत्नांमुळे आता या परिस्थितीवर उपायही योजले जात आहेत. जागतिक पर्यावरण दिनानिमित्त कोकणच्या जैवविविधतेचा घेतलेला हा धांडोळा…- प्रतिक मोरे

साठ – सत्तरच्या दशकातील कोकणाचे वर्णन ‘दुरून डोंगर साजरे जवळ जाता काजरे’ या म्हणीत पुरेपूर उतरते. ठराविक गावात, शहरांत पोचलेले रस्ते, बघावे तिकडे वाढलेले जंगल, झाडीतून मध्येच डोकावणारी घरे आणि वाड्या, नारळी, पोफळीची बागायती, सहजतेने न ओलांडता येणाऱ्या नद्या, खाड्या आणि लांबवर पसरलेले स्वच्छ सागरकिनारे, भगवान परशुरामाने बाण मारून समुद्र मागे हटवला आणि प्रकट झालेली भूमी म्हणजे कोकण अशी आख्यायिका सर्वत्र ऐकायला मिळते, जैवविविधतेने समृद्ध असलेल्या आणि जागतिक वारसा स्थळांमध्ये समाविष्ट होणारा पश्चिम घाट म्हणजेच सह्याद्री पर्वत आणि पश्चिमेला असणाऱ्या अरबी समुद्र यांच्यामध्ये वसलेला सखल चिंचोळ्या पट्टीचा भाग म्हणजेच कोकण भूमी, पूर्वेला सहाद्रीचे राकट कडे आणि पश्चिमेला गाजणारा समुद्र अशा चिंचोळ्या पट्टीत नारळी-पोफळीच्या बागा, भाताच्या हिरव्यागार शेतीत वसलेल्या वाड्यावस्त्या आणि पुरातन काळापासून विविध स्थापत्यशैलीच्या नमुन्यानी नटलेली मंदिरे ही कोकणाचे देवभूमी म्हणून यथार्थ वर्णन करतात. कोकणच्या एका बाजूला सह्यपर्वताचे कडे आणि डोंगर उतारावर वसलेली जंगले, उतारावर स्वार होऊन वेगाने वाहणाऱ्या नद्या, ओढे, नाले, कातळाच्या धराने तयार झालेले विस्तीर्ण सडे, चिपीची खाजणवने, खाड्या, किनारपट्टी म्हणजेच खलाटी, क्लाटी अशा वैशिष्ट्यपूर्ण भौगोलिक रचनेला सामावून घेतल्यामुळे कोकणभूमी अतिशय जैवसमृद्ध बनली आहे. इतक्या वेगवेगळ्या परिसंस्था एकत्रित वावरत असल्यामुळे इथे सहजीवन जागोजागी पाहायला मिळते. परंतु गेल्या काही वर्षात मात्र या पवित्र भूमीला वृक्षतोडीचा अभिशाप लागला आहे. सुजलाम सुफलाम असणारे अनेकांच्या स्वप्नातील कोकण आज केव स्वप्नात पाहायला मिळते की काय अशी शंका निर्माण होऊ लागली आहे. हिरवेगार दिसणारे डोंगर आज उपडेबोडके झालेले आहेत, डोंगरातून पाणी वाहून आणणाऱ्या जलवाहिन्या नद्या गाळाने भरल्या आहेत. दरवर्षी येणारे पूर, कोसळणाच्या दरही आणि सातत्याने घेणारी नैसर्गिक संकटे आज कोकणच्या विरळ लोकवस्तीसमोर अनेक आव्हाने उभी करत आहेत. रत्नागिरी, रायगड आणि सिंधुदुर्व या तिन्ही जिल्ह्यात नांदनाच्या देवराया आणि अनेक आव्हाने टिकवत कसाबसा उभ्या आहेत एकेकाळी जांभूळ, आंबा, फणस, बिब्बा, बेहडा dmdqS J, Hw S m, YmdS m, Amï m, qnni, C§~a, C§{S Ur, Amdim Aem AZoH d¥jm§Mo AmJa Agbobo H moH U AmO ‘mÌ Am§~m, H mOy, a~a Aí¶m EH gwar ~mJm¶VtZr doT bobo {Xgy bmJbo Amho.

H moH UmVrb {Z‘©Zwî¶ Am{U ñdÀN g‘wÐ {H Zmè¶mda A§S r Úm¶bm H mgdo AZoH XeH mnmgyZ ¶oV AmhoV. Am°{bìh [aS bo OmVrÀ¶m H mgdm§Mr ‘mXr dfm©VyZ EH Xm {H Zmè¶mda ¶oVo, dmiyÀ¶m nwiUrV IÈ m H ê Z A§S r XoVo Am{U nwÝhm  gmJar  àdmgmbm {ZKyZ OmVo. ¶WmdH me A§S r C~yZ ˶mVyZ {n„o ~mhoa ¶oVmV Am{U gmJar bmQ m§da AmYrZ hmoʶmgmR r   g‘wÐmÀ¶m {XeoZo Ymd KoVmV. dfm©Zwdf} gwéMr ~Zo gmJa{H Zmar KS Umè¶m ¶m OrdZg§Kfm©À¶m H Wm§À¶m Zm|Xr H aV Amë¶m AmhoV. Zï àm¶ åhUyZ JUbr Jobobr H mgdm§Mr hr àOmVr Xadfu EH mM g‘wÐ {H Zmar A§S r Úm¶bm  ¶oV  Agë¶mZo {Vbm AZoH AmìhmZm§Zm Vm|S Úmdo bmJV Amho. ¶m H mgdm§Zm gdm©{YH YmoH m Amho Vmo åhUOo ‘mUgmnmgyZ. AZoH doim ¶m H mgdm§Mo IÈo emoYyZ ˶mVrb A§S r Im„r Om¶Mr. H moëho, ‘w§Jwg, njr Ago Z¡g{J©H {eH mar AmhoVM. gìhm©¶ìhb aoQ A{Ve¶ H ‘r AgUmè¶m ¶m H mgdm§Mo g§dY©Z åhUyZM AmìhmZmË‘H Amho. Joë¶m H mhr dfmªV ‘mÌ gømÐr {ZgJ© {‘Ìgma»¶m ñdg§¶odr g§ñWm, dZ {d^mJ, OmJmoOmJr Agbobo H mgd{‘Ì Am{U JmdH ar ho g§dY©ZmMo H m¶© VS rg ZoV AmhoV. H mgd ‘hmoËgd gmaIo CËgd H ê Z n¶©Q Z dmT Am{U amoOJma {Z{‘©Vr‘wio bmoH m§Mm gh^mJ Am{U nmR t~m gwÕm dmT Vmo Amho. qgYwXþJm©VyZ KaQ çm§Mr VñH ar H ê Z gyn H aʶmgmR r dmnaë¶m OmUmè¶m nmH moù¶m§À¶m àOmVrÀ¶m g§dY©ZmgmR rgwÕm AmVm AZoH g§ñWm Am{U ZmJ[aH  H m¶©aV AmhoV.

AmìhmZo H moH UmVrb O¡d{d{dYVog‘moa AgUmè¶m AmìhmZm§Mm AmnU AmT mdm KoD bmJbmo Va gdm©V ‘moR o AmìhmZ Amho Vo åhUOo d¥jVmoS rMo. n{ü‘ ‘hmamï´ mV Pmbobr Am¡Úmo{JH H« m§Vr, XiUdiUmÀ¶m dmT boë¶m gmo¶r Am{U ^m¡Jmo{bH gbJVm ¶m‘wio H moH U ho AZoH H maImݶm§Mo nwadR mJ¥h ~Zbo Amho. OimD  bmHy S nwadR m H aUmar EH ì¶dñWm gmR rÀ¶m XeH mnmgyZ BWo V¶ma Pmbr Amho. AmYr H moigm^Å r Am{U AbrH S À¶m H mimV gmIa CÚmoJ Aí¶m AZoH H maUm§Zr bmH S mbm dmT Vr ‘mJUr Amho. KmQ mVyZ Am|S ³¶m§Zr ^ê Z OmUmao Q´ H ho ¶mMo Ñí¶ nwamdo AmhoV. EHo H mir gd©Ì Agbobo eoH S mo df© OwZo ~ohS m, gmda, Mm§X²’ i, Zm§ÑH Ago nwamU d¥j AmO ’ º XodahmQ r åhUOo XodamB©‘ܶo {e„H AmhoV. XþX£dmZo {R H {R H mUr gwé Agbobo ‘§{Xam§Mo OrUm}Õma XodamB©‘Yrb d¥jg§nXm KQ>ʶmg H$maUr^yV R>abo AmhoV. H$moH$UmV ~hþVm§er (OdiOdi 95%) O§Jbo hr ImOJr ‘mbH$sMr AmhoV. ImOJr O§Jbm§‘ܶo gXmh[aV dZm§Mr OmJm AmVm EoZ, qH$Oi Aí¶m nmZPS>r d¥jm§Zr KoVbobr {XgVo. gømÐrÀ¶m CVmamda EHo$H$mir am~ H$mTy>Z ZmMUrMo nrH$ KoVbo OmV Ago. JmdHw$gmdarb JdVmMr ‘¡XmZo amIUo Am{U O§Jbm§Mo ì¶dñWmnZ ¶m Ñï>rZo ‘hËdmMr AgUmar hr eoVr AmOH$mb {XgoZmer Pmbr Amho. {VMr OmJm AmVm Am§~m, H$mOy, a~a Am{U AZZg Aem EH$gwar bmJdS>tZr KoVbr Amho. X{jUog {Vbmar nmgyZ Pmbobr hr gwédmV AmVm AJXr gømÐr ì¶mK« àH$ënmÀ¶m gr‘mdVu ^mJm§n¶ªV nmoMbr Amho. 

dݶ àmUr Am{U ‘mZd g§Kf©

Hw§$nUo KmbyZ ~§{XñV Ho$boë¶m ~mJm AZoH$ g‘ñ¶m§Mo ‘yi ~Zë¶m AmhoV. H$Zm©Q>H$mVrb O§Jbm§Zm ‘hmamï´>mVrb {Vbmar, amYmZJar Aem g§nÞ O§Jbm§Zm OmoS>Umao dݶ àmʶm§Mo ^«‘U‘mJ© ¶m ~mJm¶Vr AS>dyZ YaV AmhoV. dmK, amZJdo Am{U hÎmr gmaIo dݶàmUr ho ^«‘U‘mJ© {Z¶{‘V dmnaV Agë¶mZo ˶m§Mm ‘mZdmer gmV˶mZo g§Kf© gwé Pmbm Amho. Jdo, gm§~ao, ‘mH$S>, dmZa, gmqiXa Am{U amZSw>¸$a ho àmUr ‘mZd Am{U dݶàmUr g§Kfm©À¶m H|$ÐñWmZr AmhoV. Am§~m,H$mOyÀ¶m ~mJm§Mo Am{U eoVrMo ¶m àmʶmH$Sy>Z Ho$bo OmUmao ZwH$gmZ dmT>V Amho. AZoH$ eoVH$ar ¶m àmʶm§Mr dmT>bobr g§»¶m Am{U ñWbm§Va ¶m‘wio eoVr gmoS>V AmhoV. ˶m‘wioM ImÚmÀ¶m emoYmV ¶m àmʶm§Mr ^Q>H§$Vr dmT>br AgyZ AJXr {OëømÀ¶m Am§V^m©Jmn¶ªV
‘Ob Jobr Amho. CÝhmù¶mÀ¶m H$mimV hmoUmar nmUr Q>§MmB©, Hw$Ìo, C§Xra Kwer ¶m§Mr g§»¶mdmT> Am{U KZH$Mam ì¶dñWmnZ Zgë¶m H$maUmZo {~~Q>çm AmVm gmoß߶m ImÚmÀ¶m emoYmV ‘mZdr dñVrV pñWamdbm Amho.

An[a{‘V Am{U gmV˶nyU© d¥jVmoS rMm n[aUm‘ AZoH àOmVtda hmoV Agbm Var gXmh[aV dZm§da Adb§~yZ AgUmè¶m YZoe nú¶m§À¶m àOmVr YmoH mJ«ñV Pmë¶m AmhoV. O§Jbm§Mo eoVH ar Am{U AZoH d¥j àOmVtMo ~rOàgmaU H aUmao ho YZoe g§H Q J«ñV ~Zbo AmhoV. ‘hmYZoe gma»¶m àOmVtMr g§»¶m H ‘r hmoD bmJë¶mZo ˶m§À¶mda Adb§~yZ AgUmè¶m H mOam, H Sy H dR , H mim Yyn, Mm§X²’ i Ago AZoH d¥jhr g§H Q J«ñV ~Zbo AmhoV. gømÐr g§H ën gmogm¶Q r, EZgrE’ gma»¶m g§ñWm YZoe nú¶m§Mo Am{U ˶m§À¶m A{YdmgmMo g§dY©Z H aʶgmR r PQ V AmhoV.

Jobr H mhr df} H moH UmV amZHw Ìo åhUOoM H moigwÝXo ¶m YmoH mJ«ñV àOmVrMm dmda g§a{jV joÌm~mhoa dmT bm Amho. O§JbmÀ¶m ^mJmVrb YZJa dñ˶m Am{U newnmbZ H aUmè¶m g‘mOm§À¶m ney§Zm ¶m amZHw Ͷm§À¶m H inm§nmgyZ YmoH m {Z‘m©U Pmbm Amho. ‘mUgmdarb ¶m ney§À¶m hëë¶mMo à‘mU AJXr ZJʶ Agbo Var CØdy bmJbobm g§Kf© ‘mÌ Q moH JmR V Amho. dݶ àmʶm§Mr {eH ma Am{U ˶m§À¶m Ad¶dm§À¶m VñH arMo à‘mU H moH UmV OdiOdi ZìhVoM. {ZgJm©bm Amnë¶m AJXr OdiMm gIm ‘mZUmè¶m, ˶mÀ¶m gd© Vèhm§Zm ghOnUo gm‘mdyZ KoUmar BWbr bmoH g§ñH¥ Vr dmT ˶m ZmJarH aUm‘wio H SobmoQ mÀ¶m nm¶arda nmoMbr Amho. Idbo ‘m§Oamgma»¶m Xþ{‘©i Am{U ñd^mdmZo A˶§V Jar~ àmʶm§À¶m h˶m Am{U Idë¶m§Mr VñH ar hmoV Agë¶mÀ¶m KQ Zm gmV˶mZo CKS H sg ¶oUo ho H moH Ur ‘mUgmgmR r bm§ÀN Z ~Zy bmJbo Amho. VñH ar‘Yrb H moQ çmdYr én¶m§Mr CbmT mb Am{U ˶m‘mJMo AW©H maU gmYr ^moir åhUyZ dfm©d Ho ë¶m OmUmè¶m H moH UmgmR r Z¸ sM ^yfUmdh Zmhr. OZOmJ¥Vr, Aä¶mg Am{U bmoH  gh^mJmVyZ hiyhiy Idbo ‘m§Oa g§dY©Z àH ën doJ nH SV Agbm Var Pmbobr hmZr ‘moR r Amho. H moH Umbm doT Umè¶m gømÐrÀ¶m Imoè¶mVrb O¡d{d{dYVog‘moa C^r R mH bobr hr Aer AmìhmZo ¶o˶m H mhr dfmªV hmVmibr Z Joë¶mg ^{dî¶mV AZoH ‘moR çm g‘ñ¶mV énm§VarV hmoD eH Vrb Aer {MÝho AmhoV.

H mVi gS çm§À¶m d¡{eï² ¶nyU© n[ag§ñWm

gmJar {H Zmao Am{U ˶m§Zm bmJyZ Agbobo H mVi gS o hr A{Ve¶ Xþb©{jV n[ag§ñWm. ‘hmamï´ mbm bm^boë¶m gmJar {H Zmè¶m§Zm g‘m§Va AgUmao ho gS o AZmo»¶m Am{U OJmV Ho di ¶m{R H mUrM AmT iUmè¶m AZoH àXoe{Zð àOmVr ¶m§Mo ‘mhoaKa AmhoV. ‘mVr Am{U nmofU ‘wë¶m§Mr H ‘VaVm, Ho di nmdgmù¶mÀ¶m Mma ‘{hݶmV nmʶmMr CnbãYVm Am{U àM§S CîUVm ¶m§gma»¶m AZoH  à{VHy b KQ H m§Mm gm‘Zm H aʶmgmR r ¶oWrb àOmVr AZwHw brV hmoV Agboë¶m {XgyZ ¶oVmV. ¶jnwîno, H§ Xrb nwîno, MrMwa H m§Xm, JS å~r H m§Xm Aem dZñnVr Amnbo Or{dV‘mZ H mhr ‘{hݶm§Mo H ê Z H§ X {Z‘m©U H aVmV Am{U CÝhmù¶mÀ¶m H mimV {Q H md YaVmV. JdVr Xdq~Xÿ, grVoMr Amgdo Aí¶m dZñnVtZr H sQ H Am{U ‘m§g ^jUmMm ‘mJ© nËH abm Amho. nm§T è¶m ~Jù¶mgmaIo {XgUmao T moH mMo ’w b hr YmoH mJ«ñV àOmVr H mhr R am{dH {R H mUr AmT iVo. XrnH mS r H moÝH ZoÝgr (Dipcadi concanense) ¶m ZmdmVyZ ¶m dZñnVrMo àXoe{Zð Ëd AYmoaopIV hmoVo. Va ^wB©MH« åhUOoM B{’ Oo{ZAm aËZm{JarH m (Iphigenia ratnagirica) ¶m dZñnVrMo Zm‘H aU {VMo AmT iñWmZ aËZm{Jardê Z H aʶmV Ambo Amho. gmoZH s, VoaS m, YZJar ’o Q m, Mmohmoim, h§gVwam, H mnao H ‘i Aem AZoH dfm©¶w dZñnVtMo Aml¶ñWmZ AgUmao ho H mVi gS o A‘ya ggmUm, g§KMmar {Q Q dr, bmdo, Kw~S o, MmVH , H méʶ H mo{H bm, H aH moMo Aem AZoH ñWbm§VarV Am{U YmoH mJ«ñV nú¶m§À¶m àOmVtMo ImÚñWmZ AmhoV. A‘wa ggmUm Aa~r g‘wÐmdê Z CÈ mU H ê Z Am{’« Ho V Omʶmnydu H moH U {H Zmè¶mda ‘moR çm g§»¶Zo O‘VmV Am{U BWo “ImD {nD bÆ hmoD ‘ åhUrà‘mUo nwaogo ImÚ {‘idyZ nwT À¶m àdmgmMr VOdrO H aVmV.

Xod Jm§Sy i, ’w ago, qdMy, S moabo ¶m Jmdmdê Z Zm‘H aU Pmbobr nmb Aem A{Ve¶ àXoe{Zð Am{U EH mhÿZ EH g§H Q J«ñV àOmVr gS çmda OmJmoOmJr   {XgVmV. Aem AZmo»¶m Am{U EH ‘odm{ÛVr¶ O¡d{d{dYVoMo ^m§S ma AgUmao gS o gaH ma Xa~mar ‘mÌ “ZmnrH ‘,    “COmS ‘, “d¡amU’ H° Q oJar‘ܶo AgyZ O{‘ZtÀ¶m Zm|XtV “nmoQ Iam~m’ åhUyZ {hUdbo Jobo AmhoV. nmdgmMo nmUr gmR dyZ ImbÀ¶m Jmdm§Zm nwadR m  H aUo,  ‘moR çm à‘mUmV namJr^dZ H aUmè¶m H sQ H m§Zm AmH {f©V H ê Z ˶m§Mo nmbZnmofU H aUo Aer H m¶} gS çm§‘wio ghO hmoVmV Or AZoH m§À¶m pIOJUVrVhr ZmhrV. n[aUm‘r gS çm§Mr Zm|X “nS rH O‘rZ’ åhUyZ hmoVo Am{U “nS rH O{‘ZtMm dmna amoOJma {Z{‘©Vr Am{U ì¶dgm¶ C^maUrgmR r àmYmݶmZo ìhmdm’ ¶m emgZ YmoaUm‘wio AZoH “aoS ‘ H° Q oJarVrb àXÿfUH mar d ‘hm{dZmeH mar àH ën H moH UmVë¶m gS çm§da àñVm{dV Pmbo AmhoV. Xm^moi ‘Yrb EZ«m°Z, {d{dY Am¡pîUH Am{U AmpÊdH {dÚwV àH ën, [a’ m¶Zar hr ¶mVrb A{bH S Mr H mhr CXmhaUo.

aËZm{Jar Am{U XodJS À¶m ZmdmZo OJ^amV à{gÕ Agbobm hmnyg Am§~m ho gwÕm ¶m gS çm§MoM XoUo. na§Vw, Am§ã¶mMr EH gwar bmJdS hr BWë¶m O¡d{d{dYVobm {VVH sM hm{ZH maH . ImS r {H Zmar dgboë¶m Am¡Úmo{JH dgmhVr, ˶mVyZ hmoUmao Ob àXÿfU Am{U ˶mda ZgUmao H moUVohr {Z¶§ÌU ho H ‘r {H H m¶ åhUyZM {dZmeH mar àH ënm§À¶m àXÿfU {Z¶§ÌUmMr O~m~Xmar gaH mar ¶§ÌUmda {Xbobr Amho. hr O~m~Xmar nma nmS ʶm‘ܶo gaH mar ¶§ÌUmMo An¶e gd©lwV Amho. amoOJma CnbãY hmoB©b Aer JmOao XoD Z àñVm{dV Pmbobo ho  ‘hm{dZmeH mar àH ën Ho di O‘rZ ~iH mdʶmì¶{V[aº H moUVrhr nm¶ar JmRy eH bo ZmhrV hr dñVwpñWVr Amho.

nm¶m^yV gw{dYm Am{U dmT Vo ZmJarH aU

H moH UmVrb n¶©Q Z AZoH   ¶§ÌUm,   YmoaU {Z‘m©Vo Am{U ZmJ[aH m§Mo AmdS Vo YmoaU R abobo Amho. H moH Umbm bm^bobo ñdÀN gw§Xa Am{U {Z‘©Zwî¶ gmJa {H Zmao AZoH Xoer {dXoer n¶©Q H m§Zm AmH {f©V H aVmV. BWbr ImÚ g§ñH¥ Vr Am{U gdm©Zm gm‘mdyZ KoUmao gmohmoio, Z¥Ë¶ AZoH n¶©Q H m§Mo AmH f©U R aV AmhoV. H mhr hOma dfm©nydu H mVimV ImoXbr Jobobr H mVi{eëno, àmMrZ ñWmn˶ H m¡eë¶o AgUmar ‘§{Xao Am{U H moH Ur Kam§‘Yrb em§VVm Am§Vaamï´ r¶ ñVamda ZmdmObr Jobr Amho. n¶©Q Z ì¶dgm¶mbm nm¶m^yV gw{dYm H aVm ¶mì¶mV åhUyZ AZoH gmo¶rgw{dYm {Z‘m©U H aʶmMo H m¶© {R H {R H mUr gwé Amho. XiUdiUmÀ¶m gmo¶r doJdmZ ìhmì¶m ¶mgmR r ~m§Ybo OmUmao ÐþVJVr añVo ho ¶mMoM CXmhaU. ‘w§~B© Jmodm Am{U gmJar ‘hm‘mJm©Mo dfm©Zwdf} gwé Agbobo ~m§YH m‘, ˶m‘wio Mmbbobr S m|Ja’ moS , d¥jVmoS hr Zdr Cabobr Zmhr. ‘moR çm añ˶m§‘wio {dM{bV Pmbobo nmʶmMo àdmh, S m|Ja CVma H Yr AmnÎmr‘ܶo énm§VarV hmoVrb ¶mMr emœVr Zmhr. ¶mVM ^a åhUyZ Zdo J«rZ{’ ëS Am{U eº s ÐþVJVr ‘mJ© àñVm{dV AmhoV. ¶m‘wio O‘rZ g§nmXZ H aVmZm OmUmè¶m OmJm, O§Jbo ¶mVyZ O¡d {d{dYVoMr {H Vr hmZr hmoB©b ¶mMr H ënZmhr H adV Zmhr. {dai bmoH dñVr AgUmar H moH UmVrb ehao Am{U Jmdo PnmQ çmZo ~Xby bmJbr AgyZ ZmJarH aUmMo dmao A§JmV ^ê Z H mV Q mHy bmJboV. ehao dmTy bmJbr Ví¶m nmUr, H Mam Aem AZoH g‘ñ¶m S moHo da H mTy bmJë¶m AmhoV. ßb°pñQ H Mm ^ñ‘mgwa CJ« ê n YmaU H aV AgyZ gm§S nmUr Am{U KZH Mam J¡aì¶dñWmnZ O¡d {d{dYVoÀ¶m ‘wimer Ambo Amho. dmVmdaUr¶ ~Xb, dmT Umao Vmn‘mZ, ObàXÿfU ¶mMm WoQ n[aUm‘ gmJar ObMa Am{U O¡d{d{dYVoda hmoVmZm {XgV Amho. ‘Ëñ¶ CËnmXZ H ‘r hmoD Z ˶mda AmYm[aV bmoH g§»¶oMo amoOJma H ‘r hmoUo ho Ñí¶ gd©Ì {XgV Amho. ‘mí¶m§Mo dmT bobo ^md Am{U ‘Ëñ¶ XþîH mimH S o hmoD bmJbobr dmQ Mmb {dMma H aʶmg CÚwº H aV Amho. am¶JS ‘ܶo amgm¶{ZH H maImݶm§Zr Ho bobo àXÿfU ^ê Z {ZKʶm nbrH S o Amho. ZÚm§‘YyZ AZoH ObMam§À¶m Xþ{‘©i àOmVr Zï Pmë¶m AmhoV. ¶mVrb AZoH H maUo àXÿfU qH dm AñdÀN Vo‘wio Pmbr Agbr Var ZmJar ñdÀN Vm A{^¶mZ gwÕm EImÚm àOmVrgmR r hm{ZH maH R ê eH Vo ¶mMo EH CXmhaU åhUOo {JYmS o. J«m‘ ñdÀN Vm A{^¶mZm‘wio CKS çmda Q mH bo OmUmao àmʶm§Mo ‘¥VXoh ~§X Pmë¶m‘wio ImÚmMr H ‘VaVm {Z‘m©U hmoD Z {JYmS o AmVm ’ º am¶JS ‘Yrb R am{dH ^mJmV {e„H am{hbr AmhoV. ney d¡ÚH s¶ ì¶dgm¶mV dmnabr OmUmar H mhr agm¶Zo gwÕm ˶m§À¶mgmR r hm{ZH maH R abr. H mhr eoH S çm§À¶m KamV am{hbobr ˶m§Mr g§»¶m g§dY©ZmÀ¶m à¶ËZm§‘wio AmVm nwÝhm EH Xm ^amar KoV Amho, hr ~m~ doJir.

{hdmù¶mV AZoH ñWbm§V[aV njr g‘wÐH mR mMr C~Xma hdm Am{U {dnwb ImÚómoVm§Mm AmZ§X bwQ ʶmgmR r H moH UmV XmIb hmoVmV. ¶mV ‘w»¶V… Am{’« Ho VyZ ¶oUmao MmVH Am{U nmdí¶m, gm¶~o[a¶m Vo ZmJmb±S nmgyZ ‘hmamï´ Vo Am{’« H m Agm àdmg H aUmam A‘ya ggmUm, gm¶~o[a¶mVyZ ¶oUmar gmo{e¶m~b bmnqdJ, {ZiH§ R , Jëg, nmH moù¶m Ago AZoH  njr AmT iyZ ¶oVmV. dmXim§À¶m H mim‘ܶo ~w~rgmaIo njr {H Zmè¶mda Amgam KoVmV. nmdgmù¶mV lrb§H m Am{U X{jU ^maVmVyZ Zda§J Am{U {V~moQ r I§S mÀ¶m a§Jm§Mr CYiU H aUmè¶m ê nmMo Xe©Z AmnUmbm ~mJm, Amo‹T o Aem {R H mUr ghOVoZo hmoVo. ¶m àOmVtMo ñWbm§Va ^«‘U ‘mJ© {Q Hy Z amhmdoV ¶mgmR r {deof Aä¶mg Am{U à¶ËZ hmoUo JaOoMo ~Zbo Amho.

{ZgJ© g§dYZ© Am{U emœV n¶©Q Z

H moH UmVrb O¡d{d{dYVog‘moa AZoH AmìhmZo Agbr Var BWë¶m bmoH m§‘ܶo Z¡g{J©H [a˶m AgUmam ‘m¶miynUm Am{U {ZgJm©À¶m Hw erV OrdZ OJʶmgmR r bmJUmaar H UIaVm AmoVàmoV ^abr Agë¶mZo AZoH  àým§Mo CÎma eoOmarM {‘iVo. BWbo gU, [aVr[admO, na§nam {ZgJ©nyaH Am{U {ZgJ© nyOH AgwZ ¶m‘wio ñdm^m{dH [a˶m AmOy~mOyÀ¶m n[agamMo Am{U O¡d {d{dYVoMo g§ajU Am{U g§dY©Z hmoVo. OdiOdi gd©M JmdmV XodmÀ¶m ZmdmZo Ho di ‘m¡pIH na§naoVyZ amIë¶m Joboë¶m Xodam¶m, ˶mVrb eoH S mo df} OwZo nwamUd¥j ho {ZgJ©^mZ Agë¶mMo Ñe nwamdo. amB©‘Yrb d¥j, dobr, nmʶmVrb ObMa, {dh§J, new ho Iè¶m AWm©Zo OZwH H mof R amdr. H moH UmVrb ~hþVm§er O‘rZ hr ImOJr ‘mbH sMr Agë¶mZo {VMo amIUXma Am{U O~m~Xma ho ñWm{ZH AmhoV. ˶m‘wio OZOmJ¥Vr Am{U bmoH gh^mJ ho BWo O¡d {d{dYVm g§dY©ZmMo ‘w»¶ ñV§^ R aVmV. dUì¶mgma»¶m gd©Xÿa ngaboë¶m Am{U àM§S hmZr H aUmè¶m g§H Q mg gwÕm EH sMo ~i H ê ZM Vm|S XoVm ¶oD eH Vo ¶mMr OmUrd hiyhiy hmoV Amho. {ZgJ© amIbm Va Mma bmoH Amnë¶mH S o ¶oVrb, BWo amhVrb, IM© H aVrb Am{U ˶mVyZ amoOJma dmT ob ¶mMr H ënZm Amë¶mZo AZoH emœV n¶©Q ZmMo Am{U ^mH ar {ZdmgmMo CnH« ‘ OmJOmJr gwé PmboV. H m§XidZ g’ mar, njr {ZarjU J¥ho Aí¶m BH mo ’«| S br ì¶dgm¶m§Zr n¶m©daU ajU Am{U amoOJma {Z{‘©Vr XmoÝhr hmoV Amho. amZ‘moS r, gw~m^yi gma»¶m VUm§Mo ì¶dñWmnZ, H sQ H ZmeH m§Mm H ‘r dmna, Am{X‘ {~¶mʶm§Mm dmna Am{U g|{ж eoVrg àmoËgmhZ XoD Z H moH UmMm hm ñdJ© {Q H dUo ghO eŠ¶ Amho.

g§X^© – {ZgJ©YZ H moH UMo, boIH – am‘ ‘moZo, àH meH – gømÐr {ZgJ© {‘Ì, {MniyU, {Vgar Amd¥Îmr 2017.

emoY{Z~§Y – Presence of Pangolin through Camera Trap Assessment in Ratnagiri District of Northern Western Ghat of Maharashtra,

India (Bhau Katdare, Abhishek C Singh, Pratik More, Soham Ghorpade).

(boIH H moH UmVrb n[ag§ñWm§À¶m g§ajU, g§dY©ZmMo H m¶© H aUmè¶m gømÐr g§H ën gmogm¶Q r ¶m g§ñWoMo H m¶©H mar g§MmbH AgyZ ’w bnmIao, gS çm§Mr O¡d {d{dYVm, B. {df¶m§da ˶m§Mo emoY{Z~§Y àH m{eV Pmbobo AmhoV.)